دبی، چاه گرانشی استعداد و سرمایه چرا نخبگان ایرانی به مدار امارات کشیده می شوند؟
به گزارش می هاست، نمایشگاه جیتکس 2025 در دبی، آینه ای بود که نه فقط آینده خیره کننده فناوری جهان را به نمایش گذاشت، بلکه تصویری واضح از شکاف عمیق و رو به رشد ایران با این اقتصاد دیجیتال جهانی را نیز منعکس کرد. این گزارش، روایتی از یک دوگانگی معنادار است: همسایه ای که بر بال هوش مصنوعی و سرمایه های تریلیون دلاری اوج می گیرد و ما که درگیر تناقضات یک اکوسیستم درخشان اما منزوی هستیم.
نگار علی- نمایشگاه جهانی جیتکس (GITEX) ۲۰۲۵ که از ۱۳ تا ۱۷ اکتبر در مرکز تجارت جهانی دبی برگزار شد، بار دیگر جایگاه خویش را به عنوان بزرگ ترین رویداد فناوری، هوش مصنوعی و استارتاپ در جهان تثبیت کرد. این رویداد با حضور بیشتر از ۶۸۰۰ شرکت و ۲۰۰۰ استارتاپ از ۱۸۰ کشور جهان و میزبانی از بیش از ۲۰۰ هزار بازدیدکننده، تصویری خیره کننده از آینده دیجیتال به نمایش گذاشت. افتتاحیه این رویداد توسط شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی، با تکیه بر چشم انداز امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به «یک الگوی جهانی در ساختن اقتصاد دیجیتال یکپارچه مبتنی بر نوآوری، دانش و هوش مصنوعی» همراه بود. این بیانیه، چارچوب راهبردی و بلندپروازانه ای را برای کل رویداد ترسیم کرد.
این گزارش اما، تحلیلی فراتر از یک پوشش خبری صرف است. ما در اینجا جیتکس را از یک منظر بطورکامل ایرانی می نگریم و آنرا به عنوان یک آینه تمام نما برای درک یک دوگانگی عمیق به کار می گیریم: از یک سو، اکوسیستم فناوری شتابان، سرمایه محور و عمیقاً یکپارچه با اقتصاد جهانی که در دبی به معرض نمایش گذاشته شد و از طرف دیگر، چشم انداز فناوری در ایران که با وجود انزوا، تحریم و محدودیت ها، بازهم سرسخت و مبتکر باقیمانده است.
جیتکس بیشتر از یک نمایشگاه تجاری، یک فشارسنج برای اندازه گیری شکاف دیجیتال رو به رشد در سطح منطقه و جهان است و این گزارش به کالبدشکافی این شکاف و نتایج آن برای آینده ایران می پردازد.
gitex 2025 ۱۸۰ کشور در جیتکس ۲۰۲۵ برای تصاحب بازار خاورمیانه صف کشیدند جیتکس ۲۰۲۵ صحنه نمایش قدرت نمایی اقتصادی و دیپلماتیک کشورها بود. حضور بیشتر از ۱۸۰ کشور با غرفه های ملی، این رویداد را به یک عرصه ژئوپلیتیک تبدیل نموده بود. غرفه های برجسته از ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و ترکیه در کنار نمایندگان جدیدی مانند اسپانیا، شیلی و اکوادور، نشان از تلاش جهانی برای تصاحب بازار پررونق خاورمیانه داشت. برزیل به عنوان «شریک کشوری» با بزرگ ترین هیات فناوری خود حضور یافت که سیگنالی روشن از یک فشار راهبردی برای ورود به بازارهای منطقه بود.
دراین میان، حضور هند با ۲۳۷ شرکت، حضوری چشم گیر و راهبردی بود. این کشور با تأکید بر روابط تجاری بیشتر از ۱۰۰ میلیارد دلاری خود با امارات در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۵، از جیتکس به عنوان سکویی برای تثبیت موقعیت خود به عنوان یک قدرت جهانی فناوری استفاده کرد. بازیگران منطقه ای مانند بحرین نیز با نمایش طرح های دولت دیجیتال و شرکت های کوچک و متوسط خود در عرصه ICT، بدنبال جذب سرمایه و نمایش پیشرفت های خود بودند.
این غرفه های ملی فقط ویترین های تجاری نیستند؛ آنها ابزارهایی برای اعمال «قدرت نرم» و دیپلماسی اقتصادی به شمار می روند. حضور مقامات عالی رتبه مانند وزیر هوش مصنوعی کانادا و کمیسر استارتاپ های اتحادیه اروپا نشان میدهد که این هیات ها در مأموریت هایی با پشتوانه دولتی شرکت کرده اند. کشورها از جیتکس برای ایجاد «اتحادهای دیجیتال»، انعقاد قراردادهای بزرگ دولتی (B2G) و معرفی خود به عنوان شرکای کلیدی در چشم انداز اقتصادی امارات بهره می برند. این امر، رویداد را از یک بازار ساده به یک صفحه شطرنج ژئوپلیتیک مبدل می کند که در آن، برتری فناورانه، ارز اصلی بحساب می آید.
در این چشم انداز جهانی، جایگاه ایران تأمل برانگیز بود. بااینکه نام ایران در لیست کشورهای شرکت کننده دیده می شد، اما بر خلاف کشورهایی چون هند یا بحرین، هیچ جزئیاتی از حضور گسترده، غرفه ملی یا شرکت های برجسته ایرانی منتشر نشد. این «غیبت معنادار» در داده ها، خود یک داده مهم می باشد و به وضوح انزوای اقتصادی کشور را به تصویر می کشد. در صورتیکه شرکت های کوچک و متوسط هندی بوسیله این رویداد به خریداران جهانی متصل می شدند، شرکت های ایرانی از این اکوسیستم حیاتی محروم بودند؛ واقعیتی که تأثیر تحریمها را تشدید می کند.
هند با حاضرشدن در جیتکس به صحنه جهانی صعود کرد و اقتصاد فناوری ۳۵۰ میلیارد دلاری خویش را پررنگ تر ساخت. پلیس آینده از دبی آمد؛ گشت های خودران و پهپادهای نجات در جیتکس ۲۰۲۵ یکی از محورهای اصلی جیتکس ۲۰۲۵، نمایش فناوری های امنیت شهری بود که در آن، پلیس دبی نقشی پیشرو ایفا می کرد. این نهاد مجموعه ای از فناوری های پیشرفته را به نمایش گذاشت که مرزهای پلیسی سنتی را جابجا کرده است:
گشت های خودران: خودرو های خودران M0-1 و M0-2 برای نظارت لحظه ای و گشت زنی و خودروی DPR-02 که با همکاری شرکت Micropolis Robotics توسعه یافته و از هوش مصنوعی برای تشخیص ناهنجاری و تحلیل رفتار بهره می برد.
بیومتریک پیشرفته: سیستم بومی «Dubiometrics» که فراتر از تشخیص چهره عمل کرده و شاخص هایی مانند شیوه راه رفتن، شکل گوش و هندسه دست را برای شناسایی افراد به کار می گیرد، حتی اگر سوژه ماسک زده یا در نور کم باشد.
پهپاد به عنوان نخستین پاسخ دهنده: شبکه ای متشکل از ۱۵ «پهپاد» در سراسر دبی مستقر شده که می تواند یک پهپاد خودران را ظرف یک دقیقه به محل حادثه اعزام کند و زمان واکنش را تا بیشتر از ۳۰ درصد کم کند.
ایستگاه های پلیس هوشمند (SPS): ۲۷ ایستگاه پلیس بطورکامل خودکار و بدون نیروی انسانی که خدمات ۲۴ ساعته ارایه می دهند و برنامه هایی جهت راه اندازی یک ایستگاه شناور تا سال ۲۰۲۶ نیز در دست اجراست.
این نوآوری ها نشان می دهند که امارات، و بخصوص دبی، نه تنها درحال ساختن یک شهر هوشمند برای شهروندان خود است، بلکه درحال توسعه یک «مدل حکمرانی فناورانه» قابل تکرار و صادراتی است. نمایش های پر زرق و برق پلیس دبی، در حقیقت معرفی یک سبد محصول است که می تواند به سایر شهر های جهان فروخته شود و یک بخش اقتصادی جدید و با ارزش افزوده بالا برای این کشور ایجاد نماید.
حضور پلیس دبی در gitex 2025 امارات از «Jaheziya» رونمایی کرد؛ انقلاب هوش مصنوعی در مدیریت بحران سرمایه گذاری امارات در فناوری های مدیریت بحران، نشان دهنده درک عمیق این کشور از اهمیت تاب آوری ملی به عنوان یک رکن راهبردی است. مرکز مدیریت بحران و بلایای ابوظبی (ADCMC) از پلت فرم پیشرفته «Jaheziya» رونمایی نمود که نقطه عطفی در این زمینه بحساب می آید.
این پلت فرم یک سیستم «دوقلوی دیجیتال» یکپارچه و مبتنی بر هوش مصنوعی است که با استفاده از داده های لحظه ای، شبیه سازی های پیش بینی کننده و مدل سازی سه بعدی تعاملی کار می کند. عملکرد اصلی آن، تبدیل طرح های اضطراری ایستا به عملیات های زنده و داده محور است. الگوریتم های هوش مصنوعی به صورت خودکار ریسک ها را ارزیابی کرده، سناریوهای اضطراری پیچیده (مانند بلایای طبیعی یا حوادث صنعتی) را با دقت بالا شبیه سازی می کنند و هماهنگی عملیاتی میان نهادهای مختلف دولتی را خودکار می سازند. مقصد پایانی، گذار از مدیریت واکنشی به مدیریت پیشگیرانه بحران، بهینه سازی اختصاص منابع و تقویت ایمنی عمومی است.
سرمایه گذاری هنگفت در پلتفرمی مانند Jaheziya نشان میدهد که امارات تاب آوری ملی را نه فقط یک وظیفه دفاع مدنی، بلکه ستون اصلی استراتژی دولتی و ادامه اقتصادی خود می داند. اقتصاد این کشور بشدت به شهرت خود به عنوان یک مرکز باثبات و امن برای تجارت، گردشگری و لجستیک وابسته است. یک بحران بزرگ می تواند این شهرت را بشدت خدشه دار کند. بنابراین، Jaheziya در حکم یک بیمه نامه فناورانه برای صیانت از دارایی های اصلی اقتصادی این کشور عمل می کند.
پلت فرم پیشرفته «Jaheziya» چاه گرانشی سرمایه گذاری در دبی؛ استارتاپ های جهان در مدار امارات رویداد Expand North Star که همزمان با جیتکس در دبی هاربر برگزار شد، خویش را به عنوان بزرگ ترین گردهمایی استارتاپ ها و سرمایه گذاران در جهان تثبیت کرد. این رویداد با حضور بیشتر از ۲۰۰۰ استارتاپ و ۱۲۰۰ سرمایه گذار از ۱۸۰ کشور، اکوسیستمی بی نظیر برای نوآوری و جذب سرمایه فراهم آورد.
حجم سرمایه حاضر در این رویداد خیره کننده بود؛ سرمایه گذاران حاضر، مجموعاً بیشتر از ۱.۱ تریلیون دلار دارایی تحت مدیریت داشتند. نامهای بزرگی از دنیای سرمایه گذاری خطرپذیر و بانکداری جهانی مانند JP Morgan، Daiwa Capital و Samsung Ventures در این رویداد حضور داشتند. این رویداد که توسط اتاق اقتصاد دیجیتال دبی میزبانی می شود، قسمتی از یک استراتژی بزرگ تر برای تبدیل دبی به پایتخت اقتصاد دیجیتال و ایجاد ۱۰ شرکت یونیکورن (با ارزش بیشتر از یک میلیارد دلار) تا سال ۲۰۳۱ است.
مراکز رشد محلی مانند in5 نیز نقش برجسته ی بازی کرده اند؛ بیشتر از ۱۱۰۰ استارتاپ تحت حمایت این مرکز تابحال موفق به جذب بیشتر از ۹ میلیارد در هم (۲.۴۵ میلیارد دلار) سرمایه شده اند. داستان های موفقیت این رویداد الهام بخش هستند؛ به عنوان نمونه، فین تک نیجریه ای Moove بعد از شرکت در این رویداد، بیشتر از ۴۶۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرد و در آستانه تبدیل شدن به یک یونیکورن قرار گرفت.
این داده ها نشان میدهد که امارات با موفقیت یک «چاه گرانشی سرمایه گذاری خطرپذیر» به وجود آورده است. این اکوسیستم قدرتمند، سرمایه، استعداد و استارتاپ های آینده دار را از سرتاسر جهان، بخصوص از خاورمیانه، آفریقا و جنوب آسیا، به سمت خود جذب می کند. تلفیقی از حمایت دولتی، زیرساخت های کلاس جهانی، دسترسی به سرمایه و موقعیت راهبردی، یک چرخه خودتقویت شونده به وجود آورده که رقابت با آن برای سایر هاب های منطقه ای دشوار است.
این «چاه گرانشی» تأثیر مستقیم و مخربی بر اکوسیستم استارتاپی ایران دارد. این وضعیت، «فرار مغزها» و خروج متخصصان ماهر فناوری از کشور را تشدید می کند و جذب سرمایه بین المللی را برای استارتاپ های ایرانی حدودا غیر ممکن می سازد.
یک بنیان گذار ایرانی با یک ایده جهانی با انتخابی دشوار روبروست: ماندن در یک اقتصاد تحریم زده و تورمی با منابع مالی محدود، یا مهاجرت به هابی مانند دبی که در آن به شبکه ای جهانی از سرمایه گذاران با تریلیون ها دلار سرمایه دسترسی دارد. داستان های موفقیت Expand North Star به عنوان تبلیغات قدرتمندی برای گزینه دوم عمل می کنند و این بدان معناست که موفقیت امارات، تا حدی بر پایه سرمایه انسانی و فکری است که کشورهایی مانند ایران را ترک می کنند.
Expand North Star ۵G وارد عصر صنعتی شد؛ اپراتورها به ارایه دهندگان چاره تبدیل می شوند گفتمان پیرامون 5G در جیتکس ۲۰۲۵ از بحث صرف بر سر سرعت برای مصرف کننده، بسمت کاربردهای صنعتی و سازمانی تکامل یافته است. شرکت ها نشان دادند که 5G دیگر یک ارتقاء تدریجی نیست، بلکه زیرساخت عصبی برای صنعت، سیستم های خودران و اقتصادهای مبتنی بر هوش مصنوعی است.
برش شبکه (Network Slicing): شرکت e& به عنوان نخستین اپراتور منطقه، سرویس تجاری برش شبکه 5G را راه اندازی نمود. این فناوری با بوجودآوردن «خطوط ویژه در بزرگراه داده»، پهنای باند تضمین شده و تأخیر خیلی کم را برای عملیات های حیاتی مانند خدمات اورژانس، لجستیک بنادر و رباتیک صنعتی فراهم می آورد.
شبکه های خصوصی: e& یک شبکه تاکتیکی «5G-in-a-Box» را به نمایش گذاشت که تیم های واکنش اضطراری می توانند آنرا در عرض چند دقیقه در مناطق بحران زده راه اندازی کنند. همچنین، قرارداد چندساله ای میان اریکسون و e& برای نوسازی شبکه هسته 5G بمنظور پشتیبانی از اینترنت اشیاء حیاتی و بازیهای فراگیر منعقد گردید.
اینترنت اشیاء صنعتی (IIoT): کوالکام پلت فرم های Dragonwing خویش را برای دروازه های هوش مصنوعی صنعتی به نمایش گذاشت که امکان نظارت لحظه ای بر دارایی ها، نگهداری پیش بینی کننده و ایمنی کارگران را در بخشهایی مانند انرژی و حمل و نقل فراهم می آورد.
5G-Advanced (5.5G): شرکت ZTE با نمایش مودم پرچمدار 5G-A خود که به سرعت ۱۹ گیگابیت بر ثانیه دست می یابد، گام بعدی در تکامل 5G را به تصویر کشید.
این نمایش ها ثابت می کنند که ارزش واقعی 5G نه در فروش اتصال، بلکه در خدمات تخصصی است که بر بستر آن ایجاد می شود. شرکت ها درحال حرکت به بالای شبکه ارزش هستند و از تامین کننده صرف اتصال به ارایه کننده راهکارهای یکپارچه برای صنایع خاص تبدیل می شوند. این یک مدل کسب و کار خیلی سودآورتر از رقابت بر سر بسته های اینترنت مصرفی است و نشان میدهد که مزایای اقتصادی 5G به کسانی خواهد رسید که بر لایه های پیچیده نرم افزار، هوش مصنوعی و یکپارچه سازی خدمات مسلط شوند.
شرکت e& به عنوان نخستین اپراتور منطقه، سرویس تجاری برش شبکه 5G را راه اندازی نمود جاده پرسرعت به بن بست فیلترینگ؛ سرنوشت ۵G ایرانی راه اندازی 5G در ایران داستانی از یک تناقض بنیادین است. این فناوری که نخستین بار در اواخر سال ۱۳۹۹ توسط ایرانسل در تهران عرضه شد، با وجود گذشت چندین سال، بازهم در مرحله ای ابتدایی باقیمانده است. تا ابتدای سال ۱۴۰۴، اپراتورها تنها چند هزار سایت 5G را به طور عمده در کلان شهرها مانند تهران، مشهد و اصفهان راه اندازی کرده اند و پوشش آن بازهم پراکنده و دور از دسترس عموم است.
چالش های پیش روی 5G در ایران چندلایه و عمیق هستند:
هزینه های زیرساختی و تحریم ها: هزینه سنگین تجهیزات 5G (آنتن ها، فیبر نوری) یک مانع بزرگ است. تحریم های بین المللی نیز دسترسی به سخت افزارها و نرم افزارهای حیاتی از فروشندگان پیشرو جهانی را بشدت محدود کرده است.
عدم سازگاری دستگاه ها: تا مدت ها، قابلیت 5G در گوشیهای هوشمند برندهای بزرگی مانند سامسونگ برای بازار ایران غیرفعال بود و شبکه را برای خیلی از کاربران بی فایده می کرد.
مسائل رگولاتوری و فرکانس: فرایند اختصاص باندهای فرکانسی لازم، پیچیده و تابع قوانین بین المللی (ITU) است که باتوجه به وضعیت سیاسی ایران، می تواند با دشواری هایی همراه باشد.
ناتمام ماندن نسل های قبلی: در خیلی از مناطق کشور هنوز دسترسی به اینترنت 4G یا 4.5G پایدار نیست. این امر جهش به 5G را سریع جلوه می دهد و شکاف دیجیتال میان مناطق شهری و روستایی را عمیق تر می کند.
این شرایط، «پارادوکس یک جاده پرسرعت به یک باغ محصور» را به وجود آورده است. دولت 5G را به عنوان نمادی از پیشرفت فناوری ترویج می کند، اما کاربرد آن به علت فیلترینگ گسترده اینترنت فلج شده است. چه سودی در اتصال ۱ گیگابیت بر ثانیه ای وجود دارد، وقتی خدمات اصلی جهانی که به چنین سرعتی نیاز دارند (استریم باکیفیت بالا، بازیهای ابری، ابزارهای همکاری تیمی) مسدود هستند؟ کاربران مجبورند ترافیک خویش را بوسیله VPNها هدایت کنند که این کار مزایای سرعت و تأخیر کم 5G را از بین می برد. این امر سبب شده است که 5G در ایران بیشتر یک بیانیه سیاسی باشد تا یک توانمندساز اقتصادی برای شهروندان و کسب و کارها.
راه اندازی 5G در ایران داستانی از یک تناقض بنیادین اکوسیستم فناوری ایران؛ درخشان اما شکننده بازار فناوری ایران تصویری از تناقضات عمیق است. برمبنای شاخص جهانی نوآوری (GII)، ایران با رتبه ای میانی (بین ۶۲ تا ۶۴) دارای نقاط قوت و ضعف برجسته ای است. نقاط قوت آن در «سرمایه انسانی و پژوهش» و «خروجی های دانش و فناوری» نهفته است. در مقابل، نقاط ضعف حیاتی آن در «نهادها»، «زیرساخت ها» و «پیچیدگی بازار» قرار دارد.
این اکوسیستم از یک سو دارای سرمایه انسانی عظیمی از جوانان تحصیل کرده، برنامه های دانشگاهی قوی در عرصه STEM و خروجی بالای مقالات علمی است. اما از طرف دیگر، با زیرساخت های ضعیف ICT، اینترنت ناپایدار، عدم دسترسی به منابع مالی بین المللی و یک محیط رگولاتوری چالش برانگیز دست و پنجه نرم می کند. تحریمها عامل اصلی این ضعف ها هستند که دسترسی به سخت افزار، نرم افزار، زیرساخت های ابری (مانند AWS/GCP) و سرمایه گذاری خارجی را محدود کرده و به فرار مغزها دامن زده اند.
در جواب این فشارها، ایران بسمت «نبوغ اجباری» یا «حاکمیت فناورانه» حرکت کرده است. این رویکرد منجر به توسعه راهکارهای بومی مانند مزارع پردازنده های گرافیکی داخلی، پلت فرم های ملی هوش مصنوعی و مدلهای پردازش زبان طبیعی فارسی شده است.
این وضعیت، اکوسیستمی «درخشان اما شکننده» را ایجاد کرده است. ایران دارای سرمایه فکری سطح بالایی است که قادر به انجام کارهای پیچیده است، اما این استعداد بر پایه ای شکننده و توسعه نیافته از زیرساخت و سرمایه قرار گرفته است. یک پژوهشگر هوش مصنوعی درخشان ایرانی نمی تواند به پتانسیل کامل خود برسد، اگر به GPUهای پیشرفته و مجموعه داده های بزرگ برای آموزش مدلهای خود دسترسی نداشته باشد. این امر یک وضعیت دائمی از «کم کاری» به وجود می آورد که در آن، پتانسیل ها خیلی فراتر از خروجی های واقعی است.
با این وجود، کوشش برای خودکفایی فناورانه، یک شمشیر دولبه است. این رویکرد که از سر ناچاری متولد شده، تاب آوری و نوآوری محلی را تقویت می کند. اما با این وجود، این خطر را به همراه دارد که فناوری های منزوی و غیراستانداردی ایجاد شوند که قادر به رقابت در صحنه جهانی نیستند و در نهایت انزوای فناورانه کشور را عمیق تر می کنند.
این گزارش دوگانگی عمیقی را به تصویر کشید: از یک سو «مدل جیتکس» که مبتنی بر یکپارچگی جهانی، سرمایه فراوان و شتاب بی وقفه است و از طرف دیگر «مدل ایران» که بر پایه انزوا، هدایت دولتی و تمرکز بر «حاکمیت فناورانه» شکل گرفته است. در صورتیکه مدل اول به سرعت درحال پیشرفت است، مدل دوم درحال ساختن اکوسیستمی تاب آور اما بالقوه عقب مانده است. آینده فناورانه ایران از پیش تعیین شده نیست. با وجود چالش های عظیم، سرمایه انسانی قابل توجه آن بازهم یک دارایی قدرتمند باقیمانده است.
بطور خلاصه ایستگاه های پلیس هوشمند (SPS): ۲۷ ایستگاه پلیس بطورکامل خودکار و بدون نیروی انسانی که خدمات ۲۴ ساعته ارائه می دهند و برنامه هایی جهت راه اندازی یک ایستگاه شناور تا سال ۲۰۲۶ نیز در دست اجراست. Expand North Star ۵G وارد عصر صنعتی شد؛ اپراتورها به ارائه دهندگان چاره تبدیل می شوند گفتمان پیرامون 5G در جیتکس ۲۰۲۵ از بحث صرف بر سر سرعت برای مصرف کننده، بسمت کاربردهای صنعتی و سازمانی تکامل یافته است. در صورتی که مدل اول به سرعت در حال پیشرفت است، مدل دوم در حال ساختن اکوسیستمی تاب آور اما بالقوه عقب مانده است.
منبع: می هاست
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب